Vertalen is niet alleen een kwestie van woorden omzetten van de ene taal naar de andere. Nee, het is veel meer dan dat. Cultuur speelt een enorme rol in hoe vertalingen worden geïnterpreteerd en begrepen. Wat in de ene taal grappig is, kan in een andere taal totaal misplaatst zijn. En soms, nou ja, soms kun je zelfs iemand onbedoeld beledigen.
Denk maar eens na over humor. Iets wat hilarisch is in Nederland, kan in Japan bijvoorbeeld niet eens een glimlach opwekken. En dat heeft alles te maken met culturele verschillen. Het gaat niet alleen om wat er wordt gezegd, maar ook hoe het wordt gezegd en begrepen door mensen met verschillende achtergronden.
Valstrikken en verrassingen in de woordenschat
De taalkundige wereld zit vol verrassingen en valkuilen, vooral als het gaat om woordenschat. Neem nu valse vrienden. Dit zijn woorden die er in twee talen hetzelfde uitzien of klinken, maar totaal verschillende betekenissen hebben. Ja, echt! Een klassiek voorbeeld is het Engelse woord “actual” en het Nederlandse “actueel”. Ze lijken misschien op elkaar, maar betekenen heel verschillende dingen. Opletten geblazen dus!
En dan zijn er nog idiomen. Zinnen die je letterlijk kunt vertalen maar die dan totaal geen zin meer hebben. Neem bijvoorbeeld “de kat uit de boom kijken”. Letterlijk vertaald naar het Engels krijg je “to watch the cat out of the tree”, en dat slaat natuurlijk nergens op voor een Engelstalige. Het vereist echt een diep begrip van beide culturen om zulke uitdrukkingen juist te vertalen.
Grammaticale uitdagingen en kansen
Grammatica, oh grammatica! Elk kind leert al vroeg dat grammatica belangrijk is, maar als je begint met vertalen, realiseer je je pas hoe complex het kan zijn. In sommige talen zijn bepaalde vormen van beleefdheid ingebakken in de grammatica zelf. Denk aan het verschil tussen “je” en “u” in het Nederlands – en vergelijk dat met het Japans, waar beleefdheidsvormen helemaal geïntegreerd zijn in de werkwoordsvormen.
En dan heb je nog tijden en aspecten die niet altijd direct overeenkomen tussen talen. In het Nederlands gebruik je bijvoorbeeld vaak de verleden tijd waar in het Engels de present perfect wordt gebruikt. Dit zijn geen simpele 1-op-1 vertalingen; ze vereisen begrip van context en nuance.
Verschillen in spreektaal versus schrijftaal
Spreken is een kunst op zich, en schrijven ook. Maar als je beide probeert te vertalen, kom je erachter dat ze nogal verschillend kunnen zijn. Gesproken taal is vaak informeler en bevat veel meer slang en regionale uitdrukkingen dan geschreven taal. Denk maar eens aan hoe we dagelijks praten: “Hoi, alles goed?” versus een formele brief: “Geachte heer/mevrouw, ik hoop dat alles goed met u gaat.”
Het kan best lastig zijn om die nuances goed over te brengen in een vertaling. Je wilt immers de toon behouden zonder de betekenis te verliezen. En daar komt nog bij dat sommige dingen gewoonweg niet hetzelfde klinken als je ze letterlijk vertaalt.
Handige tips voor elke vertaler
Als afsluiting enkele tips voor iedereen die zich waagt aan vertalen: wees geduldig en neem de tijd om zowel de brontaal als de doeltaal goed te begrijpen. Het helpt enorm om jezelf onder te dompelen in beide culturen – kijk films, lees boeken, praat met mensen.
Controleer altijd je werk (en laat het door iemand anders controleren als dat mogelijk is). Fouten sluipen er gemakkelijk in, vooral bij complexe teksten of als je moe bent.
En misschien wel het allerbelangrijkste: wees niet bang om fouten te maken. Iedere fout is een kans om te leren en beter te worden in wat je doet. Uiteindelijk draait het allemaal om communicatie en begrip – en dat maakt vertalen tot zo’n fascinerende bezigheid.